Bản sắc văn hoá trong kiến trúc, từ ví dụ toà nhà Quốc hội

Nhà Quốc hội chính là sự thể hiện mô hình "bánh chưng bánh dày", phần đế nhà là bánh chưng vuông, phần phòng họp Diên Hồng phía trên chính là bánh dày tròn.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân phát biểu tại phiên họp

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân lý giải như trên khi Uỷ ban Thường vụ Quốc hội xem xét một số vấn đề lớn trong tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Kiến trúc, sáng 12/3.

Được quan tâm nhiều trong phiên thảo luận là quy định bản sắc văn hoá dân tộc Việt Nam trong kiến trúc và hội đồng kiến trúc quốc gia.

Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, công nghệ và môi trường Phan Xuân Dũng cho biết, thảo luận tại kỳ họp thứ sáu của Quốc hội nhiều đại biểu cho rằng cần bổ sung quy định có liên quan đến bảo tồn, phát huy giá trị kiến trúc truyền thống các dân tộc Việt Nam.

Thường trực uỷ ban thẩm tra luật đồng tình việc bổ sung quy định đó. Tuy nhiên, luật không thể mô tả cụ thể nội dung bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam trong kiến trúc cũng như bản sắc văn hóa trong kiến trúc của từng dân tộc, bởi vì đây là những yếu tố hết sức đa dạng và phong phú.

Do đó, dự thảo luật mới nhất chỉ bổ sung một điều khái quát về bản sắc văn hoá dân tộc trong kiến trúc, bao gồm các đặc điểm, tính chất tiêu biểu và đặc trưng tạo nên một phong cách riêng của kiến trúc Việt Nam về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, văn hóa nghệ thuật; phong tục tập quán sinh hoạt của địa phương; phương pháp kỹ thuật xây dựng và sử dụng vật liệu xây dựng.

Đồng thời, quy định các địa phương có trách nhiệm cụ thể hóa các giá trị bản sắc văn hóa dân tộc trong quy chế quản lý kiến trúc để bảo đảm khả thi, phù hợp với từng vùng, miền, địa phương do mình quản lý.

Cơ quan soạn thảo và thẩm tra cũng thống nhất bổ sung quy định về bảo tồn, phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc vào các nội dung có liên quan trong dự thảo luật như nguyên tắc hoạt động kiến trúc, yêu cầu quản lý kiến trúc…

Về hội đồng kiến trúc quốc gia, Chủ nhiệm Phan Xuân Dũng báo cáo, đa số ý kiến đại biểu Quốc hội cho rằng việc lập cơ quan này là cần thiết, với tư cách là cơ quan tư vấn cho Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên vẫn còn hai loại ý kiến.

Loại ý kiến thứ nhất tán thành quy định về cơ quan này trong luật. Lý do là, dù chỉ là cơ quan tư vấn theo vụ việc cho Thủ tướng nhưng hội đồng tư vấn lại có vai trò rất quan trọng trong việc tư vấn về lĩnh vực kiến trúc và kiến trúc của một số công trình quan trọng. Dự thảo luật đã quy định Hội đồng này chỉ được thành lập khi cần thiết, làm việc theo chế độ kiêm nhiệm, tự giải thể sau khi hoàn thành nhiệm vụ là phù hợp, bảo đảm tính linh hoạt, không làm phát sinh thêm bộ máy, gây tốn kém, lãng phí.

Theo kinh nghiệm ở một số quốc gia thì mô hình Kiến trúc sư trưởng đang dần được thay thế bằng mô hình hội đồng hoặc ủy ban. Do đó, nên luật hóa về hội đồng kiến trúc quốc gia. Tương tự, cần có quy định về hội đồng kiến trúc cấp tỉnh tại địa phương.

Loại ý kiến thứ hai cho rằng không cần thiết đưa quy định này vào luật vì việc thành lập các tổ chức tư vấn thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của Thủ tướng Chính phủ, do đó việc tồn tại hội đồng này có thể làm phát sinh thêm thủ tục hành chính. Mặt khác, việc không thành lập hội đồng sẽ giúp tăng cường vai trò, trách nhiệm tham mưu của các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành có liên quan đến lĩnh vực kiến trúc.

Cơ quan thẩm tra nhất trí với loại ý kiến thứ nhất và đã đưa quy định này vào điều 16 dự thảo luật.

Tán thành việc quy định về hội đồng kiến trúc quốc gia trong luật, Phó chủ tịch Quốc hội Tòng Thị Phóng nhận xét, cách thể hiện tại điều 16 cũng khá "mềm mại", để nhà nước linh hoạt lập hội đồng khi có những công trình quan trọng, cần thiết phải nghe tư vấn.

Phó chủ tịch Quốc hội cũng dẫn chứng, chính Nhà Quốc hội hiện nay, trong quá trình thiết kế, xây dựng cũng có một hội đồng tư vấn cấp quốc gia để cùng góp ý, tham gia phản biện, bảo vệ các quan điểm thiết kế về việc mang hồn Việt vào trong một công trình rất hiện đại.

"Khối tròn nằm giữa toà nhà có ý nghĩa trong văn hoá Việt. Còn việc sử dụng rất nhiều kính trong suốt phía mặt ngoài toà nhà có dụng ý là để nhà Quốc hội gần dân hơn. Rồi toà nhà, dù là một khối vuông vức nhưng phải làm sao cho thanh thoát hơn thì đều cần ý kiến từ hội đồng tư vấn này cả…, Phó chủ tịch Quốc hội phát biểu.

Thể hiện sự đồng tình, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân giải thích, nhà Quốc hội chính là sự thể hiện mô hình "bánh chưng bánh dày", phần đế nhà là bánh chưng vuông, phần phòng họp Diên Hồng phía trên chính là bánh dày tròn.

Theo Chủ tịch Quốc hội, toà nhà gần như được "bọc" kính trong suốt vừa để thể hiện cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước nhưng cũng là cơ quan dân cử, để gần dân hơn, cũng để thể hiện ý nghĩa công khai, minh bạch hoạt động của Quốc hội.

Kết thúc phiên thảo luận, Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nói, Thường vụ đồng tình có quy định về bảo tồn, phát huy giá trị kiến trúc truyền thống các dân tộc Việt Nam trong luật, hạn chế kiến trúc ngoại lai, phản cảm, nhưng cần làm rõ hơn nội hàm.

Thường vụ cũng đồng tình quy định hội đồng kiến trúc, thành lập khi cần và làm việc kiêm nhiệm, ông Hiển "chốt".